Τη Σοφία Νικολαΐδου, τη γνώριζα μέσα από τα βιβλία της ως μια αγαπημένη συγγραφέας που αφηγείται τις ιστορίες καθημερινών ανθρώπων – ενίοτε και τη δική της – με κοινές αξίες και ρίζες. Μέσα από αυτή τη συνομιλία μας όμως, αν και έγινε από απόσταση, εντόπισα έναν άνθρωπο με νεανική ψυχή που ξεχειλίζει από δύναμη και χιούμορ.

Μοιάζει να είναι τόσο γεμάτη από ζωή, που οι σκληρές περιπέτειες, όπως η δική της με τον καρκίνο πριν από μερικά χρόνια, αποτυπώνονται στη φράση της: «το κακό μπορεί να συμβεί στον καθένα από εμάς γιατί η ζωή στραβώνει» και στο φωτεινό χαμόγελό της, που σβήνει τα πάντα.

Στο τελευταίο της βιβλίο, το «Χρυσό βραχιόλι» περιγράφει τις αληθινές ιστορίες τριών γενεών Ελλήνων που εξασφάλισαν την ανεξαρτησία τους μέσα από τη μάθηση. Ένα χρυσό βραχιόλι που προσπαθούσαν να κερδίσουν, κυρίως τα κορίτσια, για να μπορέσουν να ζήσουν τη ζωή που εκείνες ήθελαν. Μια δύναμη, που περνά από γενιά σε γενιά για να φτάσει στο σήμερα και να δώσει μια τέτοια μέρα, την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας ένα μήνυμα σε όλες μας!

Σοφία, σε τι αξίζει τελικά να επενδύει κανείς στη ζωή; Στη μόρφωση, σε έναν καλό και πλούσιο γάμο όπως έλεγαν παλιά ή στην προσωπική πορεία;

Μπαμ μπαμ, κατευθείαν στο ψητό (γέλια). Νομίζω πως το πρώτο, το πρώτιστο είναι να ζει κανείς τη ζωή του. Γιατί έχουμε δει πολλές ζωές να μπαίνουν στην αναμονή, σε ατελείωτη παύση, προκειμένου κάποιος να κάνει τις επενδύσεις που θεωρεί σημαντικές για να προχωρήσει. Σε τι αξίζει να αφιερώνει κανείς χρόνο και ψυχή;

Μάλλον σε πράγματα που δεν αντιλαμβανόμαστε ως επενδύσεις, αλλά ως βαθιές ανάγκες. Η μόρφωση ανοίγει παράθυρα, προσφέρει γνωστικά εργαλεία, ανάβει τα φώτα του μυαλού. Την κουβαλάς στον τρόπο που σκέφτεσαι και αντιδράς, δεν μπορεί να σου την πάρει κανείς. Καλός και πλούσιος γάμος; (γέλια).

Όταν ακούω αυτήν την έκφραση, καμένο κρέας μυρίζει. Αν το διατυπώσουμε όμως διαφορετικά, λίγο πιο ανοιχτά, αν κοιτάξουμε την ουσία, θα πω πως ναι, οι άνθρωποί μας είναι η περιουσία μας. Και άνθρωποί μας μπορεί να είναι αυτοί με τους οποίους ζούμε στο ίδιο σπίτι, αλλά και οι φίλοι – που για πολλούς ανθρώπους είναι οικογένεια. Η προσωπική πορεία είναι το αποτύπωμα που αφήνουμε στα πράγματα. Τα μικρά ή μεγάλα ίχνη που καταγράφουν τις καταβυθίσεις, τα επιτεύγματα, τις επιτυχίες, τις αποτυχίες, όλα μαζί. Νομίζω πως το ερώτημά σου το απαντά ο καθένας μας διαφορετικά και το απαντά με πράξεις και επιλογές στη ζωή.

Tι σε έκανε να γράψεις το «Χρυσό βραχιόλι»; Η φράση «να σπουδάσεις και να μάθεις γράμματα για να γίνεις άνθρωπος» ήταν κάτι με το οποίο μεγάλωσες κι εσύ;

Στο «Χρυσό βραχιόλι» τρεις γενιές Ελλήνων, η γενιά των γονιών μας, η δική μας γενιά και η γενιά των παιδιών μας αφηγούνται την ιστορία τους και φτιάχνουν ένα μωσαϊκό από φωνές σαν τα παλιά μωσαϊκά στα σπίτια που μεγαλώσαμε. Πρόκειται για αληθινές ιστορίες ανθρώπων που ήταν οι πρώτοι στην οικογένειά τους που σπούδασαν. Στα μάτια του αναγνώστη ανοίγεται ένα πανόραμα: η σκυταλοδρομία των γενεών, οι ιστορικές συγκυρίες, ο αγώνας των ανθρώπων.

Ο τίτλος προέρχεται από μία φράση που έλεγαν οι παλιές γιαγιάδες στα χωριά της Μακεδονίας και του Έβρου. «Χρυσό βραχιόλι» ήταν οι σπουδές, το πτυχίο. «Να βάλει το παιδί το χρυσό βραχιόλι, να κοιμάμαι ήσυχη». Ή «να πάρεις το χρυσό βραχιόλι, να μην έχεις ανάγκη κανέναν». Αφορούσε κυρίως τα κορίτσια, αλλά όχι μόνο. Το «χρυσό βραχιόλι» εξασφάλιζε τότε δουλειά, δηλαδή ανεξαρτησία. Λειτουργούσε ως ισχυρό σύμβολο. Ακόμα και σήμερα, αρκετοί φοιτητές μού είπαν ότι ήξεραν τη φράση, την είχαν ακούσει από τους δικούς τους γονείς.

Εδώ και πάρα πολλά χρόνια, σχεδόν από τότε που πρωτοάρχισα να γράφω, συγκέντρωνα αυτές τις ιστορίες. Μια μέρα, σε ένα οικογενειακό τραπέζι στο πατρικό, την ώρα που χαζεύαμε παλιές φωτογραφίες, έπεσα πάνω σε ένα αριστείο της μαμάς μου. Πλάι στον άριστο βαθμό υπήρχε η ένδειξη: Αικατερίνη Τομπαΐδου του Ευσταθίου (αυτό ήταν το πατρώνυμο της μαμάς), επάγγελμα εργάτης. Μέχρι τότε δεν το είχα προσέξει.

Στα παλιά σχολικά έγγραφα σημειωνόταν το επάγγελμα του πατέρα. Τότε το αποφάσισα. Είπα, θα γράψω αυτό το βιβλίο. Στη συνέχεια και για επτά περίπου χρόνια ταξίδεψα συστηματικά στην Ελλάδα. Από παντού μάζευα ιστορίες ανθρώπων που ήταν οι πρώτοι στην οικογένειά τους που σπούδασαν. Με το πτυχίο τους άλλαξαν ζωή. Συνήθως άνθρωποι από σόγια φτωχά, πολλές φορές παιδιά αγράμματων γονιών ή γονιών που ήξεραν λίγα γράμματα. Για μένα «Το χρυσό βραχιόλι» θησαυρίζει ιστορίες επιβίωσης και νίκης παιδιών που σήκωσαν το ταβάνι λίγο ψηλότερα, πάλεψαν και τα κατάφεραν. Μ’ αυτές τις ιστορίες μεγάλωσα, αυτοί είναι οι άνθρωποι που ξέρω.

Διδάσκεις σε σχολεία και στο πανεπιστήμιο, ποιες είναι οι αξίες που θέλεις να περάσεις στα νέα παιδιά;

Η διδασκαλία είναι πράξη αμφίδρομη. Και ο δάσκαλος μαθαίνει από τους μαθητές. Αλίμονο αν πιστεύει πως ο ίδιος είναι η αυθεντία που μεταλαμπαδεύει την αμετακίνητη γνώση, αν κάνει δηλαδή διαγγέλματα (γελάει). Αυτή είναι μια φράση που κλέβω από τον γιο μου, τη χρησιμοποιεί για τους δασκάλους που ξοδεύουν τον διδακτικό χρόνο κανοναρχώντας, χωρίς να συζητούν με τα παιδιά.

Έχω περάσει είκοσι πέντε χρόνια στα σχολεία. Και τα τελευταία τρία χρόνια διδάσκω Δημιουργική Γραφή στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ. Το δασκαλίκι ήταν αυτό που ήθελα να κάνω και το απολαμβάνω, όπως την πρώτη μέρα. Αυτό που μένει από τα μαθήματα είναι η χαρά της ανθρώπινης επαφής. Κι αυτό που χάνεται σιγά σιγά στην εκπαίδευση είναι ακριβώς αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία: η χαρά της γνώσης, η αίσθηση πως το σχολείο, αλλά και το πανεπιστήμιο, είναι ένα μέρος που θέλεις να πας όχι γιατί σε υποχρέωσαν, αλλά γιατί σου ανοίγει ένα παράθυρο να πάρεις αέρα. Γιατί σου δίνει γνωστικά εργαλεία όχι μόνο για τα επιμέρους αντικείμενα, αλλά και για τη ζωή.

Στα βιβλία σου περιγράφεις προσωπικές σου ιστορίες όπως στο «Καλά και σήμερα». Πόσο δύσκολο είναι να αποτυπώνεις τραυματικές προσωπικές εμπειρίες σε ένα βιβλίο; Λειτουργεί λυτρωτικά ή στέλνεις ένα μήνυμα με αυτό;

Το «Καλά και σήμερα» έχει υπότιτλο «Το χρονικό του καρκίνου στο δικό μου στήθος». Είναι το προσωπικό μου ντοκιμαντέρ. Γραμμένο εν θερμώ, από την πρώτη μέρα της διάγνωσης ως την τελευταία χημειοθεραπεία. Όσο το έγραφα, το ένιωθα ως την πιο φυσική κίνηση του κόσμου. Αποτύπωνα σκέψεις, συναισθήματα, γεγονότα, όπως ακριβώς συνέβαιναν. Αυτό ξέρω να κάνω, να γράφω. Και αυτό έκανα.

Μόνο που αυτή τη φορά γύρισα τον φακό προς τα μέσα. Εγώ δεν το βλέπω σαν τραυματική προσωπική εμπειρία. Το βλέπω σαν ένα ντοκιμαντέρ πάνω στο σώμα που νοσεί, πάνω στις σχέσεις των ανθρώπων, πάνω στη ζωή. Το κακό μπορεί να συμβεί στον καθένα από εμάς. Η ζωή στραβώνει. Μπορεί να είναι αρρώστια, μπορεί να είναι επαγγελματική καταστροφή, χρεοκοπία, ή κάτι άλλο που μας ζορίζει βαθιά. Πέφτουμε, σηκωνόμαστε. Και συνεχίζουμε. Μετά το σκοτάδι, ξέρεις, το φως είναι εκτυφλωτικό.

Πώς βλέπεις τη γυναικεία δύναμη που ξεπηδά πλέον και γιγαντώνεται σε επίπεδο καριέρας και ζωής; Εννοώ, αυτή τη δυναμική των γυναικών τα τελευταία χρόνια που μιλούν, διεκδικούν και επιλέγουν τη μοναξιά τους από συμβατικές σχέσεις και γάμους; Σε κάνει αισιόδοξη ή σε προβληματίζει;

Καιρός δεν ήταν; Κι έχουν ακόμα πολλά να γίνουν, ώστε αυτή η ερώτηση να μην έχει νόημα, να μη χρειάζεται να συζητούμε τις επιλογές ζωής των ανθρώπων. Είμαι από τη φύση μου αισιόδοξη. Οι συμβατικές σχέσεις που περιγράφεις είναι σιδερόμπαλα. Όσο μεγαλώνει κανείς, πετάει τα βαρίδια. Οι νέες γενιές γυναικών είναι ακόμα πιο συνειδητοποιημένες σε αυτά τα θέματα – και ευτυχώς.

Θα έγραφες ένα βιβλίο για αυτό που ζούμε σήμερα; Την απομόνωση, την ψυχική κούραση και την υπονόμευση των ελευθεριών μας λόγω ενός παγκόσμιου εχθρού;

Τώρα που η ζωή μας έχει γίνει σινεμά, τώρα που η επιστημονική φαντασία ωχριά μπροστά στον απλό ρεαλισμό της καθημερινότητας κάθομαι και παρατηρώ. Ξέρεις ο συγγραφέας είναι αυτός που ακούει. Είναι ο παλμογράφος της εποχής. Το τι θα βγει συγγραφικά από όλο αυτό, κανείς δεν ξέρει.

Τι σου έχει λείψει περισσότερο αυτόν τον χρόνο;

(Γέλια, γέλια, γέλια). Να ντυθώ, να βγω βράδυ με τις φίλες μου, να πίνουμε, να σαχλαμαρίζουμε, να γελάμε. Να αγκαλιάσω τη μαμά μου και να τη φιλήσω όπως παλιά. Να πάμε στη θάλασσα οικογενειακώς. Να γκρινιάζουν (ούτε ο άντρας μου ούτε ο γιος μου είναι της παραλίας) και να μην τους δίνω καμία σημασία. Μικρούτσικα πράγματα, που όταν τα χάνουμε γίνονται μεγάλα.

Ποιο βιβλίο σου αγαπάς περισσότερο; Και ποιο είναι αυτό που καθόρισε την πορεία της ζωής σου; (άλλου συγγραφέα)

Τα αγαπώ όλα, το καθένα για διαφορετικό λόγο. Θυμάμαι πώς γράφτηκαν, τη χαρά της συγγραφής αλλά και τις μέρες της απόγνωσης, την περιπέτεια της γραφής. Αν διαλέξω ένα, προδίδω τα υπόλοιπα, δεν θα το κάνω (γέλια).
Την πορεία της ζωής μου δεν την καθόρισε ένα βιβλίο, αλλά η ανάγνωση. Η αίσθηση ότι ένα βιβλίο μπορεί να χτίσει έναν ολόκληρο κόσμο, να σε πάρει από το χέρι και να σε βάλει μέσα σ’ αυτόν. Υπάρχουν φυσικά βιβλία στα οποία επιστρέφω. Τα μυθιστορήματα και τα δοκίμια της Βιρτζίνια Γουλφ, η «Οδύσσεια», οι παραλογές, τα μεγάλα μυθιστορήματα του 19ου αιώνα. Βιβλία που όταν τα διαβάζω, κάνει επιτέλους ησυχία το κεφάλι μου.

Ευχαριστώ θερμά τη Σοφία για τη συνέντευξη που παραχώρησε στο WomensLife!
Αν θέλεις να κερδίσεις το βιβλίο της «Το Χρυσό Βραχιόλι» από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, πάρε μέρος στο διαγωνισμό μας σε Facebook και Instagram και διεκδίκησε ένα από τα 2 αντίτυπα του βιβλίου.